Psikoloji, insan davranışının altında yatan temel nedenleri bulmaya çalışan bilimsel çabaya verilen addır. Psikoloji bugün hayatın her alanında kendisini hissettiren bir bilim dalıdır ; reklamlardan, zayıflama rejimlerine, personel seçiminden, iş veriminin arttırılmasına ve modern yönetim ilkelerinin işletmelerde uygulanmasına kadar geniş bir alana yayılmıştır.
İnsanın basit bir davranışını bile , birbirinden farklı yaklaşımlarla açıklanabilir. Psikolojideki değişik yaklaşım türlerini incelerken, biri ‘doğru’ diğeri yanlış biçiminde bir yorum içine girmek doğru değildir. İncelenen davranışa ve inceleyenin amacına göre açıklama türlerinden biri daha ‘uygun’ görülebilir.
Değişik Yaklaşım Türleri ;
- Nörobiyolojik Yaklaşım: davranışı nörobiyolojik süreçlerle açıklayanlar, kişinin salgı bezlerinin çalışmasını, kanın kimyasal yapısını ve bireyin beslenme düzenini de açıklamalarına temel etken olarak alırlar. Bu şekilde düşünen psikologlara göre çevrede olan değişiklikler , örneğin havanın basıncındaki, ısısındaki, veya nemindeki değişiklikler, vücuttaki nörokimyasal olayları etkiler ve davranışta nörokimyasal değişiklikler kendini gösterir. Bizim ‘bahar yorgunluğu’ dediğimiz ruh halinin altında iklimle ilgili faktörler yatar.
- Davranışsal Yaklaşım: bireyin gözlenebilen ve ölçülebilen davranışlarını incelemeyi psikolojinin tek bilimsel yöntemi olarak savunur. Davranışsal yaklaşım, uyarıcı – davranış psikolojisi olarak da bilinir. Uyarıcının cinsi, şiddeti, ve tekrarı ile davranışın türü, kuvveti ve frekansı arasındaki ilişkiyi inceler. Ayrıca, davranışı pekiştiren ödüllendirme koşullarını da ele alır.
- Bilişsel Yaklaşım: bilişsel psokologlar insanı, pasif (edilgen) bir yaratık olarak değil, algılayan, uyarıcıları işleyen, anlamlandıran etken (aktif) bir sistem olarak görürler. Onlara göre, insanı diğer canlılardan ayıran en belirgin özellik, insanın gelen uyarıcıları işleyebilme, anlamlandırabilme yeteneğidir.
- Psikoanalitik Yaklaşım: Sigmund Freud psikoanalitik yaklaşımın kurucusudur. Psikoanalitik yaklaşım her bireyin kendi geçmişini inceleyen ‘vaka çalışmaları’ yöntemini kullanır. Freud’a göre insanoğlunun doğuştan getirdiği iki temel kuvvetli eğilim vardır : cinsellik ve saldırganlık. Freud’a göre toplum tarafından hoş karşılanmayan cinsiyet ve saldırganlık duyguları bilinçaltına itilirler, çünkü bu tür düşünce ve istekleri bilinçte tutmak bireye gerginlik ve rahatsızlık yaratır. Bilinçaltına itilmiş arzuların farkında olamayız, ancak onlar bizim davranışımızı etkilemeye devam ederler. Psikoanalitik yaklaşım dil sürçmesi, unutmalar, hatalar ve buna benzer davranışları bilinçaltındaki isteklerin ifadesi olarak kabul ederler. Örneğin, belirli bir kişinin adını hatırlamakta zorluk çekiyorsanız, onunla ilgili olumsuz bir bilinçaltı ‘depolamanız!’ var demektir. Bilinçaltına itilme zorunda kalan istekler orada kaybolup gitmezler; şu veya bu biçimde toplumca kabul edilebilen davranış kılıfına bürünerek (sanat,bilim,spor alanlarında) kendilerini ifade ederler.
- Fenomenolojik Yaklaşım: fenomen kendini ve dış dünyayı kendine özgü bir biçimde algılayan kişinin öznel yaşantısına verilen isimdir. Fenomenolojik yaklaşım, bireyin davranışlarını anlayabilmek için, onun kendine özgü anlayışını ve yaşantısını bilmemiz gerektiğini savunur. İnsanı anlayabilmek için, onun yaşamında neyin anlamlı olduğunu, neyi gerçekleştirmeye çalıştığını, bir başka deyişle onun fenomenini anlamamız gerekir.
Psikolojinin Alanları ;
- Deneysel psikoloji
- Fizyolojik psikoloji
- Gelişimsel psikoloji
- Kişilik psikolojisi
- Sosyal psikoloji
- Bilişsel psikoloji
- Klinik ve danışmanlık psikolojisi
- Okul ve eğitim psikolojisi
- Endüstri psikolojisi
Yeni Gelişen Psikoloji alanları;
- Adalet psikolojisi
- Çevre psikolojisi
- Sağlık psikolojisi
- Spor psikolojisi
Psikolojinin kullandığı değişik araştırma yöntemleri vardır. Hangi psikolojik araştırmanın kullanılacağı, incelenen konunun türü, psikoloğun araç ve gereç olanaklarının sınırı ve araştırmanın içinde yapıldığı ortamın koşulları saptar.Psikolojinin sahip olduğu araştırma yöntemleri 6 ana başlıkta toplanır;
- Bilimsel Yöntem
- Deneysel Yöntem
- Gözlem yöntemi
- Tarama yöntemi
- Test yöntemi
- Vaka tarihçesi yöntemi
Duygu Gümüşçağlayan Bayraktar
Kaynak: İnsan ve Davranışı